Lezen voor de Lijst

Docenten Nederlands 15-18

 | niveau 4 | De avonden

Introductie

Gerard Reve (Amsterdam, 14 december 1932 - Zulte, België, 8 april 2006) wordt samen met Willem Frederik Hermans en Harry Mulisch gerekend tot De Grote Drie van de naoorlogse Nederlandse literatuur. Geboren als Gerard Kornelis van het Reve, bediende hij zich van verschillende schrijversnamen: Simon van het Reve (naar de schrijver Simon Carmiggelt die hij bewonderde), Gerard Kornelis van het Reve en ten slotte Gerard Reve. Hij was de jongste van twee zonen in een communistisch, Amsterdams arbeidersgezin, dat met weinig geld moest rondkomen. Zijn oudere broer was de latere hoogleraar Karel van het Reve, 'mijn geleerde broer', zoals Gerard hem graag spottend noemde.
De grauwheid en armoede van deze periode gaf hij weer in De avonden. In Werther Nieland (1949) beschreef hij de eenzaamheid van de jongen die weinig begrijpt van de wereld om hem heen. In 1948 trouwde hij met de dichteres Hanny Michaelis; dit huwelijk zou elf jaar standhouden. Hij woonde en werkte een aantal jaren in Engeland, keerde terug en ging begin jaren zestig in Friesland samenwonen met twee van zijn vrienden, die later met elkaar trouwden.
Direct vanaf het begin riep zijn werk uiteenlopende reacties op: van lovend tot vernietigend. Ook zijn boeken Op weg naar het einde (ook op deze site, niveau 6) en Nader tot U riepen naast bewondering veel weerstand op. Reve werd een proces wegens godslastering aangedaan, het Ezelproces, dat hij won. Hij trouwde in de katholieke kerk en werd een Bekende Nederlander.
In de jaren zeventig verhuisde hij naar Frankrijk. Hij ging zich toeleggen op brievenboeken, met een mengeling van werkelijkheid en fictie. Ook kwamen er nieuwe, meestal sterk autobiografische romans uit als Oud en eenzaam (1978) en Moeder en zoon (1980). In 1981 verscheen het spannende De vierde man, een korte roman die bedoeld was als boekenweekgeschenk, maar die als zodanig was geweigerd vanwege de 'controversiële inhoud'. Het boek dat Reve al jaren aankondigde als het boek dat alle andere boeken overbodig zou maken, verscheen in 1996: Het Boek Van Violet En Dood.
Met zijn nieuwe partner Joop Schafthuizen woonde hij beurtelings in Nederland en België, waar zij zich later permanent zouden vestigen. De laatste jaren van zijn leven bracht hij, getroffen door alzheimer, door in een verpleeghuis, waar hij in 2006 overleed.

Inhoud

De ondertitel 'een winterverhaal' suggereert, net als de openingszin, winterse gezelligheid. Het tegendeel is het geval. De 23-jarige Frits van Egters, mislukt gymnasiast die al enige jaren op kantoor werkt, wordt geregeld geplaagd door verschrikkelijke dromen. Hij ergert zich aan de domheid en onbeschaafdheid van zijn vader en de naïviteit en onhandigheid van zijn nerveuze moeder. Iedere dag probeert hij er iets van te maken, maar hij vindt alles verschrikkelijk: hoe hij zijn lege dagen moet vullen, het voortschrijden van de tijd, de aanwezigheid van de dood in het leven, het nietszeggende geleuter van zijn ouders, de saaiheid van zijn vrienden en vriendinnen. Met ironische en soms cynische grappen probeert hij zo min mogelijk stiltes te laten vallen in conversaties die hem in feite totaal niet boeien. Zo gaan de laatste tien dagen van het jaar 1946 voorbij zonder dat er veel gebeurt. Op oudejaarsavond probeert hij tevergeefs een aantal vrienden te treffen. In zijn grote eenzaamheid richt hij zich dan tot God, aan wie hij zijn vader en moeder in hun beklagenswaardige staat opdraagt; uit zijn bewoordingen blijkt dat hij toch veel van hen houdt. Thuisgekomen begroet hij zijn ouders, die op het punt staan te gaan slapen. Het is Nieuwjaar. Frits kleedt zich uit, betast zijn lichaam, zuigt zijn longen vol lucht en voelt zich bevrijd. 'Het is gezien, het is niet onopgemerkt gebleven,' zijn de laatste woorden van de roman.

Moeilijkheid

Het verhaal van De avonden is niet moeilijk te volgen. Het taalgebruik is lastiger: het is van 1947 en Reve archaïseert bewust. Ook lastig voor leerlingen zal zijn dat er weinig gebeurt. Wie zit te wachten op actie, avontuur en flitsende gesprekken tussen vrienden, komt bedrogen uit. Lezers die een antenne hebben voor meer of minder subtiele ironie en andere humor, lezers die gevoel hebben voor de mentale staat waarin Frits zich bevindt, zullen geboeid kunnen worden door het verhaal. Misschien is dat minder een kwestie van leesniveau dan van geestelijke rijping.

Dimensies 

Indicatoren 

Toelichting | complicerende factoren 

Algemene vereisten 

Bereidheid  Voor N3-lezers zal het lastig zijn zich aan de roman te wagen. Het vereist een speciale instelling van een leerling om je bijna 300 bladzijden bloot te stellen aan een roman waarin eenzaamheid en verveling centraal staan. N4-lezers en vooral N5-lezers zullen er wellicht nieuwsgieriger naar zijn: het boek ìs een klassieker, en ook de beloofde ironie kan hen over de streep trekken.
  Interesses  Het tijdsbeeld van de direct-naoorlogse jaren is interessant voor lezers met historisch bewustzijn. Lezers die houden van complexe personages zullen aan hun trekken komen. Ook de humor en ironie van het boek zullen zij waarderen. Lezers die actie zoeken, kunnen beter niet aan het boek beginnen. 
  Algemene kennis  Geen bijzonderheden.
  Specifieke literaire en culturele kennis  Het boek is op verschillende manieren te lezen. N3-lezers kunnen door de eenvoud van perspectief en tijdsgebruik het verhaal goed volgen. Om de ironie van het verhaal te kunnen begrijpen, zal de lezer enigszins vertrouwd moeten zijn met stijl en register waarvan Reve gebruikmaakt. Voor N4 is het een uitdaging die ironie te doorgronden; N5-lezers zal dat gemakkelijker afgaan.

Vertrouwdheid met literaire stijl 

Vocabulaire  Het vocabulaire staat begrip van N3- t/m N5-lezers niet in de weg. Wel is het in twee opzichten gedateerd: doordat het boek bijna 70 jaar geleden geschreven werd en doordat Reve al kunstmatig archaïsch taalgebruik hanteerde. N5-leerlingen zullen dit laatste wellicht op waarde kunnen schatten.
  Zinsconstructies  Over het algemeen zijn de zinsconstructies eenvoudig; hierin zullen de betreffende niveaus geen problemen ervaren. Wel is de zinsbouw van de hoofdpersoon (ironisch) deftig.
  Stijl  De stijl is wel het belangrijkste visitekaartje van Reve. N3-lezers zal de grap ervan meestal ontgaan, anderen zullen vondsten als 'oude hoer' flauw vinden of juist grappig. Begrip hiervan en waardering hiervoor zullen eerder voorkomen bij de hogere leesniveaus. Waardering voor passages als het gebed aan het slot hangt af van weer andere factoren.

Vertrouwdheid met literaire personages 

Karakters  N3-lezers kunnen moeite hebben zich in te leven in Frits' levensgevoel.
  Aantal karakters  Er zijn maar weinig personages en van hen wordt alleen de hoofdpersoon uitgebreid getekend. Het is voor iedere lezer wat lastig alle vrienden uit elkaar te houden.
  Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters  Alleen hoofdpersoon Frits ontwikkelt zich sterk; dat gebeurt overigens pas op het laatst. N3-lezers kunnen de complexe verhouding tussen Frits en zijn ouders over het hoofd zien. De andere personages vormen het decor en spelen daarin van begin tot eind hun vaste rol.

Vertrouwdheid met literaire procedés 

Spanning  Twee zaken zorgen voor spanning: wat betekenen de gruwelijke dromen en wat zal Frits gaan doen? Spanningzoekers (N3) hebben hier misschien te weinig aan. Lezers die geen andere dimensies in het boek kunnen ontdekken, haken dan af.
  Chronologie  Geen bijzonderheden: rechttoe rechtaan worden de laatste tien dagen van 1946 beschreven.
  Verhaallijn(en)  Er is maar één verhaallijn: doen en laten (en dromen) van hoofdpersoon Frits. Voor geen van de leesniveaus ingewikkeld, misschien eerder saai.
  Perspectief  Het perspectief is eenvoudig en levert geen problemen op voor de betreffende lezersgroepen: een personaal perspectief dat ligt bij de hoofdpersoon. Alleen de opening van de roman is (ironisch) auctoriaal.
  Betekenis  Voor N3-lezers ligt de betekenis van het boek in Frits' persoonlijkheid en zijn verhouding tot de wereld. Voor N4-lezers is identificatie met de hoofdpersoon en de werking van ironie belangrijk. Ook zal het oordeel van de literaire kritiek hen kunnen boeien. De psychologische problematiek en de existentiële vragen die Reve aan de orde stelt, zijn voor N5-lezers het meest betekenisvol.

Relevante bronnen voor docenten 

  dbnl.org | een gedegen studie van tijd, tijdgeest, auteur en roman; met uitgebreide lijst van vakliteratuur over auteur, werk en reacties
schrijversinfo.nl | een overzicht van Reve's werk