Docenten Nederlands 15-18

Introductie

Er is bijzonder veel geschreven over de aard, herkomst en het auteurschap van Mariken van Nieumeghen. Wie zich daarin wil verdiepen, kan goed terecht bij de editie van C. Kruyskamp of bij dr. G.P.M. Knuvelder, Handboek tot de geschiedenis der Nederlandse letterkunde, deel I, vijfde, geheel herziene, druk (Malmberg, 's-Hertogenbosch 1970), p. 383-391.
Vast staat dat het verhaal dat in druk bij Vorsterman te Antwerpen is verschenen rond 1518, gezien moet worden als een toneelstuk dat gebaseerd is op een prozaversie die verloren is gegaan. De prozafragmenten in het toneelstuk zijn daar mogelijk een restant van. De auteur was wel op de hoogte van de politieke affaires in Gelre en Bourgondië in zijn tijd, maar beging verschillende vergissingen in geografische gegevens rondom Nijmegen. De taal wordt Brabants genoemd, dus meer het dialect van Antwerpen dan dat van Nijmegen. Hoogstwaarschijnlijk was de auteur lid van de rederijkerskamer de Violieren in Antwerpen, getuige een paar zinspelingen op de spreuk van deze kamer. Hij toont zich een groot stilist en een vurig verdediger van de literaire kunst, die hij verdedigt tegen lieden die deze geringschatten. Hij beheerste moderne versvormen van zijn tijd: in de tekst zijn twee rondelen en een sonnet te herkennen, naast enkele andere vormen die behoren tot de rederijkersstijl. Gelukkig heeft deze rederijkersinvloed niet geleid tot maniërisme, al valt het wel op dat vrijere passages vlotter van toon en gemakkelijker te lezen zijn dan de duidelijke rederijkersgedeelten.

Inhoud

Let op: onderstaande tekst bevat belangrijke details over de afloop van het verhaal.
Het weesmeisje Mariken wordt door haar oom, de priester Gijsbrecht, voor boodschappen naar de grote stad Nijmegen gestuurd. Omdat ze niet voor het donker weer thuis kan komen, vraagt ze onderdak bij haar tante, een kwaadaardig wijf dat haar voor slet uitscheldt en haar onderdak weigert. Vertwijfeld gaat Mariken dan toch op weg naar huis; onderweg wordt ze aangesproken door de eenogige Moenen. Hij blijkt de duivel te zijn, die haar in ruil voor haar ziel vaardigheid in de 'zeven vrije consten' belooft. Wetenschappelijke kennis en een welvarend leventje trekken Mariken wel aan, en ze gaat met Moenen mee, eerst naar 's-Hertogenbosch en dan naar Antwerpen, onder de naam Emmeken, die ze van Moenen moet aannemen omdat hij niet van Maria-namen gediend is. In de herberg Den Gulden Boom op de markt aldaar nemen ze hun intrek en leiden er een aanstekelijk losbandig leven, waardoor ze vele 'gesellen' meeslepen in het verderf: ruzies, gevechten, moord en doodslag zijn aan de orde van de dag. Met Moenen leeft Mariken 'als man en vrouw', maar ook andere mannen helpt ze aan hun gerief.
Zeven jaren gaan zo voorbij, maar dan gaat het knagen; Mariken wil terug naar Nijmegen om haar familie en vrienden weer te zien. Moenen stemt toe, al is hij er niet helemaal gerust op wat de macht van Marikens oom, die steeds voor haar is blijven bidden, zal kunnen betekenen. Het is echter niet oom Gijsbrecht, maar de werking van het wagenspel Masscheroen waardoor er zich een heftige wending voordoet in het leven van Mariken. Moenen sleept haar een eind de lucht in en werpt haar dan weer op aarde teneinde haar te doden en zo haar ziel te incasseren, maar wellicht dankzij de voorbeden van priester Gijsbrecht en haar voorspraak bij God door Maria, overleeft Mariken dit. Met oom Gijsbrecht gaat zij naar de bisschop in Keulen en vervolgens naar de paus in Rome, maar geen van beiden durft haar absolutie te schenken voor het grote kwaad dat zij heeft gedaan. De paus laat drie zware, gesmede ringen aanbrengen rond haar polsen en hals; als deze doorgesleten zijn of er door andere oorzaak afvallen, zullen haar zonden vergeven zijn. Mariken neemt haar intrek in het klooster voor bekeerde zondaressen in Maastricht, waar haar oom haar ieder jaar bezoekt tot zijn dood 24 jaar later. In een droom beleeft zij hoe witte duiven met hun vlerken haar ringen afslaan; bij het wakker worden stelt ze vast dat de ringen naast haar liggen; blijkbaar zijn haar zonden haar vergeven.

Moeilijkheid

In vertaling/hertaling is de tekst vrij eenvoudig. Het verhaal wordt lineair verteld en de duiding wordt expliciet in het verhaal weergegeven. De oorspronkelijke tekst is heel wat lastiger om te volgen, ook met een notenapparaat en met de zorgvuldige uitleg die bijvoorbeeld Kruyskamp geeft. Een goed advies aan de leerling is dóór te lezen, ook al is niet ieder detail duidelijk.