Lezen voor de Lijst

Docenten Nederlands 15-18

 | niveau 4 | Sleuteloog

Introductie

Hella S. Haasse is de auteur van een indrukwekkend oeuvre, dat bestaat uit historische romans (zoals Het woud der verwachting, ook op deze site, op N5) en documentair-historische romans (zoals Mevrouw Bentinck en Heren van de thee), Indische romans (Oeroeg - ook op deze site, op N3 - en Sleuteloog) en contemporaine romans (De wegen der verbeelding en Fenrir). Behalve literair proza schreef zij ook toneelstukken en essays.
Haasse is een van Nederlands hoogst gewaardeerde en meest vertaalde auteurs. Als enige Nederlandse auteur schreef zij driemaal het Boekenweekgeschenk. Haar werk verschijnt in negentien landen in vertaling en is met een groot aantal prijzen bekroond, waaronder de Constantijn Huygensprijs, de P.C. Hooftprijs en tweemaal de NS Publieksprijs. In 2004 ontving zij voor 'de artistieke en menselijke waarde van haar veelzijdige oeuvre' de prestigieuze Prijs der Nederlandse Letteren.
In 1992 ontving Haasse van koningin Beatrix de Eremedaille in Goud voor Kunst en Wetenschap in de Huisorde van Oranje. Het Franse ministerie van Cultuur benoemde haar tot Commandeur de l'Ordre des Arts et des Lettres, en in 2000 tot Officier de la Légion d'honneur.
Op 2 februari 2008, haar negentigste verjaardag, werd het digitale Hella Haasse Museum geopend, waarin haar leven en werk in tekst en beeld te zien is.

Inhoud

Een journalist benadert de kunsthistorica Herma Warner met de vraag of zij hem informatie kan verschaffen over Mila Wychinska. Hij is die naam tegengekomen in een dossier over mensenrechtenactivisme in Zuidoost-Azië. Het verzoek dwingt Herma zich te verdiepen in het verleden dat zij dacht voorgoed achter zich te hebben gelaten. Zij kende Mila vanaf haar jeugd als Dee Mijers, haar schoolvriendin in die tijd. Zij probeert de feiten omtrent het leven van Dee Mijers alias Mila Wychinska te reconstrueren, en wordt overspoeld door een golf van herinneringen aan haar jeugd in Nederlands-Indië en de jaren daarna. Ingeslapen en verdrongen emoties komen weer aan de oppervlakte. Zij wordt zich opnieuw bewust van de duistere kanten van haar vriendschap met Dee, haar bijna mystieke band met Non, Dees tante, haar fascinatie voor de oude Indo-Europese familie van landeigenaren waartoe Non en Dee behoorden en bovenal van haar verhouding tot Taco Adema, met wie zij sinds haar middelbare-schooltijd in Batavia een paar vormde.
Er blijft veel raadselachtig. Welke omstandigheden hebben haar huwelijksleven met Taco zo diepgaand beïnvloed en beschadigd? Wat er met Dee is gebeurd nadat zij elkaar uit het oog hadden verloren, weet zij voor een deel uit mededelingen van Non, maar die geven niet op alles antwoord. Ook over de plotselinge verdwijning van Non tast zij in het duister.

Moeilijkheid

De structuur van het boek is redelijk complex. Herinneringen van de hoofdpersoon worden afgewisseld met gebeurtenissen in het heden en brieven. Voor de N3-lezer zal de structuur van het boek daardoor lastig zijn. Voor N4-lezers is dat beter te begrijpen. De aanwezige symboliek is niet eenvoudig te begrijpen voor N3-lezers, maar biedt een mooie uitdaging, vooral voor die leerlingen die het verhaal op zichzelf al interessant vinden. Dat in het boek de vriendschap tussen twee meisjes centraal staat, zal jongens misschien minder aanspreken. N4-lezers zullen zich thuis voelen bij de moeilijkheid van structuur en symboliek. Voor N5-lezers biedt het historische aspect een extra uitdaging en ook een eventuele vergelijking met eerder werk van Haasse.

Dimensies

Indicatoren

Toelichting | complicerende factoren

Algemene vereisten

 Bereidheid
Sleuteloog is een goed te lezen boek voor een leerling met niveau 4 of 5. Het begrijpen van de Indische woorden en het doorgronden van de structuur zullen enige inspanning vergen voor N4-lezers. Voor een N3-lezer kan de structuur lastig zijn, want de hoofdpersoon denkt regelmatig terug aan het verleden. Deze leerling moet dus echt geïnteresseerd zijn in het verhaal om die uitdaging aan te kunnen.
  Interesses
Vooral leerlingen met interesse voor Aziatische culturen en geschiedenis zal dit boek aanspreken. Gaandeweg kom je heel wat te weten over de geschiedenis van Nederlands-Indië. Wellicht kunnen meisjes zich iets makkelijker verplaatsen in de vrouwelijke hoofdpersoon en haar vriendin.
  Algemene kennis
Het feit dat herinneringen soms gekleurd zijn door eigen ideeën of verhalen van anderen, is misschien niet bij iedere lezer bekend. Het wordt verder niet in het boek uitgelegd. Dat kan lastig zijn voor N3-lezers, maar het is ook leuk om dat te ontdekken door het lezen van dit boek. Het kan door N4- en N5-lezers wel worden afgeleid uit het verhaalverloop.
  Specifieke literaire en culturele kennis
De lezer moet enige kennis hebben van de geschiedenis van Nederlands-Indië / Indonesië om het verhaal en vooral de passages over de vriendin van de hoofdpersoon, Dee Meijers, en haar latere levensloop goed te kunnen begrijpen.

Vertrouwdheid met literaire stijl

 Vocabulaire
Het taalgebruik is niet heel eenvoudig, maar het zal een N4-lezer weinig moeite kosten het te begrijpen. Ook een geïnteresseerde N3-lezer zal daarmee uit de voeten kunnen. Onbekende Indische woorden kunnen opgezocht worden in een woordenlijst achterin het boek.
  Zinsconstructies
Er wordt gebruik gemaakt van langere, samengestelde zinnen waarin veel informatie verpakt zit, en ook van korte, eenvoudige zinnen. Het begrijpen van de langere zinnen zal een N3-lezer soms wat moeite kosten.
  Stijl
Haasse maakt gebruik van een beschrijvende stijl. Er zitten relatief weinig dialogen in het verhaal en als die wel voorkomen, zijn ze vaak kort. Dit vraagt doorzettingsvermogen van een N3-lezer en zal een uitdaging zijn voor N4-lezers.

Vertrouwdheid met literaire personages

 Karakters
Het belangrijkste karakter is Herma Warner, een bejaarde vrouw die op het punt staat te verhuizen naar een bejaardenhuis. Zij staat ver van jonge lezers af, wat voor N3 - en in mindere mate voor N4 - een probleem kan zijn.
Dee Meijers wordt vooral beschreven en staat nog verder van de lezer af. Zij maakt moeilijk te begrijpen keuzes. Voor N5-lezers zijn deze 'vreemde' personages een prettige uitdaging.
  Aantal karakters
Het aantal personages dat genoemd wordt, is groot. Het aantal personages dat belangrijk is voor het verloop van het verhaal is veel kleiner. N3-lezers die geboeid zijn door het verhaal zullen zich daar niet door laten afleiden, de minder geïnteresseerden zouden hierdoor kunnen afhaken.
   Ontwikkeling van karakters
De karakterontwikkeling van Dee is moeilijk te begrijpen door de keuzes die zij maakt en het feit dat Herma uit haar geheugen moet putten; zij weet niet alles uit de tijd dat het contact minder was. Een N4-lezer die gegrepen is door het verhaal zal zich daar overheen kunnen zetten. Voor N5-lezers is het uitdagend de lege plekken op te vullen en verschillende herinneringen en feiten met elkaar te verbinden. Deze lezers kunnen bovendien ook beter omgaan met het idee dat 'de' waarheid wellicht niet bestaat. Voor N3-lezers is dat een heel lastig gegeven. Zij zullen de verhoudingen na het lezen kloppend willen hebben.

Vertrouwdheid met literaire procedés

 Spanning
Door de vele beschrijvingen van gebeurtenissen en personen, kan het verhaal als langzaam worden ervaren.  Spanning wordt opgebouwd doordat er steeds nieuwe vragen worden opgeroepen. De belangrijkste vragen in het verhaal zijn de vraag wat er in de kist ligt en of de sleutel daarvan nog gevonden wordt, en wat er met Dee is gebeurd. Die vragen en de open plekken vormen een uitdaging voor een N4-lezer. Een minder vaardige lezer valt die spanning wellicht niet op. Hij zou het boek om die reden saai kunnen vinden.
   Chronologie
Het verhaal bevat veel flashbacks: de herinneringen van de hoofdpersoon. Die herinneringen worden afgewisseld met brieven van de journalist aan de hoofdpersoon en passages waarin de hoofdpersoon vertelt wat er op dat moment gebeurt. Dit is een flinke uitdaging voor een N3-lezer, die zal moeten puzzelen. Voor N4- en N5-lezers is de structuur opvallend, maar niet problematisch.
   Verhaallijn(en)
Er is maar één verhaallijn, maar doordat er veel losse herinneringen beschreven worden, kan een N3-lezer de draad kwijtraken. Voor een N4-lezer is het beter te begrijpen, maar deze zal er ook zijn aandacht bij moeten houden. Een N5-lezer zal minder problemen ondervinden.
   Perspectief
Het verhaal is geschreven vanuit een ik-perspectief. Dit levert geen problemen op voor het volgen van het verhaal, mogelijk wel voor de interpretatie ervan. De lezer zal erop bedacht moeten zijn dat Herma zich zaken mogelijk verkeerd herinnert.
  Betekenis
De kist, de sleutel en de inhoud van de kist hebben in het verhaal een symbolische betekenis. Het zal voor N4-lezers niet eenvoudig zijn dat te begrijpen, maar puzzelstukjes vallen op hun plek als dat wel lukt. Zij kunnen betekenis vinden in de gedachten over tijd en herinnering die op die symbolische wijze in het boek zitten. N3-lezers zal die betekenis misschien ontgaan, waardoor het moeilijk wordt het verhaal helemaal te begrijpen. Wel zullen zij betekenis vinden in het liefdesverhaal en het verraad. Het kan voor hen bevredigend zijn als ze door hebben hoe het precies zit tussen Herma, Dee en Taco. N5-lezers kunnen het boek vergelijken met andere Indische romans.