Docenten Nederlands 15-18
| niveau 5 | Eenzaam avontuur
Introductie
Anna Blaman (pseudoniem van Johanna Petronella Vrugt; 1905-1960) debuteerde in 1939 met gedichten en novellen in diverse tijdschriften, waaronder Criterium. Haar eerste roman, Vrouw en vriend, verscheen in 1941. Eenzaam avontuur (1948), haar belangrijkste werk, veroorzaakte een schandaal. Het verdedigde namelijk de lesbische liefde én illustreerde de zinloosheid van het bestaan. Centraal thema in haar werk is de eenzaamheid van de mens in een onverschillige wereld.
Anna Blaman woonde haar hele leven bij haar moeder in Rotterdam, met haar zus en zwager. Ze had een zwakke gezondheid. In het ziekenhuis ontmoette ze de verpleegster Alie Bosch, die een belangrijke rol in haar leven speelde en model stond voor Alide in Eenzaam avontuur.
Anna Blaman schreef gedichten, romans, korte verhalen en toneelstukken. Na de oorlog leefde ze hoofdzakelijk van de opbrengst van haar boeken en van lezingen. Ze zette zich in voor de wederopbouw van de culturele sector in Rotterdam na de Tweede Wereldoorlog.
Inhoud
Eenzaam avontuur gaat over de teloorgang van het huwelijk van Bart Kosta en Alide. Alide voelt tederheid en liefde voor haar man, maar kan niet zonder de seksuele bevrediging die kapper Willem Peps haar biedt. Tijdens hun vakantie in Mon Repos komt Kosta erachter dat Alide al een jaar een verhouding heeft met Peps en dat zij hem wil verlaten. Bart Kosta schrijft zijn verdriet om het verlies van Alide van zich af in Uit het leven van een speurder over detective King en gifmengster Juliëtte. Het onderscheid tussen wat er in zijn leven en wat er in de detective gebeurt, wordt steeds diffuser. Uiteindelijk brengt Kosta het op om afscheid te nemen van Alide en opnieuw te beginnen. Dat verwoordt hij in het detectiveverhaal met de slotzin: 'Dit is de wereld, was ik er ooit eerder?'
Ook spelen vier jonge vrouwen, die een vakantiehuisje naast Kosta en Alide gehuurd hebben, een rol in het verhaal. Hilda, Annie, Yolande en Berthe zijn geen vriendinnen maar hun lot raakt verbonden door het drama tussen Kosta en Alide. Alide zoekt onderdak in Mon Plaisir nadat de bom gebarsten is in Mon Repos. Berthe is verliefd op Alide, die eerder een verhouding met een vrouw heeft gehad. Yolande is verliefd op Kosta, maar Kosta wil alleen Alide.
Moeilijkheid
Het gedateerde taalgebruik, waarin woorden als 'veil', 'prol', 'onverwijld' en 'dentuur' heel gewoon zijn, is niet makkelijk voor N4, maar zeker te doen voor N5 en N6. De structuur van een-verhaal-in-een-verhaal, waarin het hoofdverhaal gespiegeld wordt, is lastig voor N4, maar boeiend voor N5/N6-lezers. Er is vooral sprake van psychologische spanning, er is weinig actie. Blaman graaft diep in de psyche van de personages. Voor leerlingen van N4/N5/N6, die dat interessant vinden, is Eenzaam avontuur een aanrader.
Dimensies |
Indicatoren |
Toelichting | complicerende factoren |
Algemene vereisten |
Bereidheid | Eenzaam avontuur is met 254 pagina’s geen dik boek, maar de diepgaande psychologische analyse van de personages stelt wel hoge eisen aan de lezer. Er is weinig actie; dat kan een probleem zijn voor de N4-lezer. |
| Interesses | Voor de N4/N5/N6-lezer die geïnteresseerd is in relaties en de analyse daarvan, is Eenzaam avontuur een aanrader. Dat geldt ook voor de lezer, die geïnteresseerd is in de literatuur van vlak na de Tweede Wereldoorlog. | |
| Algemene kennis | Niet echt noodzakelijk. Het wonen in pensions, bijvoorbeeld, is voor jongeren van nu vreemd, maar vormt geen obstakel voor het lezen van de roman. | |
| Specifieke literaire en culturele kennis | Het is een pre als de leerling eerder verhalen-in-een-verhaal gelezen heeft of bekend is met dit fenomeen. Voor de N4-lezer kan dit lastig zijn. | |
Vertrouwdheid met literaire stijl |
Vocabulaire | Het taalgebruik is gedateerd. De betekenis van woorden als 'veil', 'dentuur', 'prol', 'atavistisch' enz. moet ook de N5/N6-lezer mogelijk opzoeken. |
| Zinsconstructies | De zinsbouw vereist zorgvuldig lezen, dan is er geen probleem. Dat vergt concentratie, zeker van de N4-lezer. | |
| Stijl | Anna Blaman beschrijft tot in detail wat de personages denken en voelen. Ze formuleert en herformuleert, op zoek naar de kern van wat er in de personages omgaat. Het is een kwestie van smaak/affiniteit of dat de lezer aanspreekt. | |
Vertrouwheid met literaire personages |
Karakters | Alide en Kosta zijn de hoofdpersonen, het gaat om hun zielenleven. Peps is een belangrijk nevenpersonage, omdat hij het manco in de relatie tussen Alide en Kosta blootlegt. Van de vier vriendinnen in Mon Repos zijn Berthe en Yolande het meest uitgewerkt. In de detective zijn King en Juliëtte de hoofdpersonen. Kings hospita is een belangrijk nevenpersonage. |
| Aantal karakters | Geen probleem. | |
| Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters | Alide voelt tederheid en liefde voor Kosta en beleeft met Peps seksuele bevrediging, die ze niet kan missen. Daardoor kan ze niet voor Kosta kiezen. Kosta wil alleen Alide, zij is zijn alles. Zonder haar komt hij tot niets meer en raakt hij aan de drank. In de geraffineerde speurder King creëert hij zijn ideale alter ego, dat de gifmengster Juliëtte (=Alide) met hulp van zijn hospita ontmaskert. Alide weet dat Berthe verliefd op haar is, het vlijt en vertedert haar, maar de gevoelens zijn niet wederzijds. Kosta wijst Yolande af. Dat is voor haar een flinke klap, omdat ze gewend was dat alle mannen voor haar vielen. | |
Vertrouwdheid met literaire procedés |
Spanning | Er is sprake van psychologische spanning, die tot in de details wordt uitgewerkt. Er is weinig actie, de buitenwereld komt sporadisch aan bod, de zielenroerselen van de personages worden daarentegen diepgaand geanalyseerd. Voor N4-leerlingen kan het gebrek aan actie een probleem zijn. |
| Chronologie | Eenzaam avontuur wordt niet chronologisch verteld. De proloog is een terugblik vanuit Kosta na de breuk. Het verhaal van de breuk tussen Kosta en Alide en wat daarop volgt, wordt in drie hoofdstukken met flashbacks verteld. De epiloog bevat het slot van het verhaal rond King-Juliëtte, dat tegelijk dat van Kosta en Alide afrondt. Niet makkelijk voor de N4-lezer. | |
| Verhaallijn(en) | Er zijn twee verhaallijnen. Eén rond Kosta-Alide-Peps, met een aftakking rond de vier meisjes in Mon Plaisir, en één rond King-Juliëtte. Soms is de overgang diffuus. Dan lopen de personages even door elkaar in het hoofd van Kosta, die Uit het leven van een speurder schrijft. | |
| Perspectief | Eenzaam avontuur bevat een mengeling van perspectieven. Het personale perspectief, ik-perspectief en de alwetende verteller wisselen elkaar af. Je moet goed lezen om dat te kunnen volgen. Voor N4 is het onderzoeken van het effect van deze verteltechniek een uitdaging. | |
| Betekenis | Voor de N4/N5/N6-lezer ligt de betekenis in het grondmotief van de menselijke eenzaamheid en wat dat betekent voor relaties. Voor N4 is ook interessant welke functie het creëren van een tweede werkelijkheid heeft, in dit geval het verhaal rond King en Juliëtte. Het tijdsbeeld van vlak na de Tweede Wereldoorlog is voor N5 interessant. Voor N6 geldt dat ook voor het schrijverschap van Blaman en de receptie van Eenzaam avontuur. Bij de receptie spelen morele opvattingen over homoseksualiteit een belangrijke rol. | |
Relevante bronnen voor docenten |
dbnl.org | 'Anna Blaman en de moraal van het lezersdom' (in: Passionate, jaargang 5) dbnl.org | Juryrapport van de Lucy C. en B.W. van der Hoogt-prijs dbnl.org | Jaap Goedegebuure, 'Literaire erotiek na de dood van eros' literatuurgeschiedenis.nl | 'Cynisch en landerig: de roman na de oorlog' Leo Ross, 'Anna Blaman', in: Kritisch Literatuur Lexicon (1981) dbnl.org | Victor van Vriesland, 'Onderzoek en vertoog 2' dbnl.org | Ton Anbeek, 'Existentialisme in de Nederlandse literatuur: een absurd probleem?' |