Docenten Nederlands 15-18

Introductie

Jan Wolkers (Oegstgeest, 26 oktober 1925 - Westermient, Texel, 19 oktober 2007) was al bekend als beeldend kunstenaar toen in 1959 zijn eerste verhalen verschenen in literaire tijdschriften. Vanaf het verschijnen van Serpentina's petticoat  in 1961 tot vrijwel aan zijn dood verscheen een lange reeks verhalenbundels, romans, essays, toneelstukken, columns, en ook gedichten en briefwisselingen. Hij wordt wel gerekend tot 'de Grote Vier' in de Nederlandse literatuur na de Tweede Wereldoorlog, naast Willem Frederik Hermans, Harry Mulisch en Gerard Reve.
Daarnaast ging hij door met zijn werk als kunstschilder en beeldhouwer, waarmee hij even succesvol was als met de producten van zijn schrijverschap.
Nadat hij veel van de herinneringen uit zijn jeugdjaren al had verwerkt in zijn verhalen en romans, publiceerde hij in 1965 Terug naar Oegstgeest, waarin hij diezelfde stof op een andere manier benaderde, vrijwel als autobiografie, maar dan op de wijze van een roman. Vergelijking met andere biografische bronnen toont aan dat hij ook in deze roman de gegevens uit zijn herinneringen op een nieuwe manier verwerkt en gerangschikt heeft.
In oktober 2017 is een gloednieuwe biografie over het leven en werk van Jan Wolkers verschenen, waar Onno Blom meer dan tien jaar lang aan gewerkt heeft.

Inhoud

De veertigjarige auteur Jan Wolkers gaat terug naar zijn geboorteplaats Oegstgeest en bezoekt daar alle plaatsen die een belangrijke rol hebben gespeeld in zijn jeugd. Ook zijn ouders bezoekt hij. Zijn vader reageert bitter op Jans activiteiten: 'Zo, kom je weer inspiratie opdoen?' Zijn moeder ontvangt hem hartelijker, maar vraagt wel bezorgd of hij alsjeblieft niet weer over dingen wil schrijven waarvan zijn vader zo'n verdriet heeft.
Dat Jan dat toch doet, blijkt uit alle hoofdstukken waarin hij zijn jeugdjaren gedetailleerd beschrijft. De armoede thuis, zijn bijzondere band met dieren, de oorlogsjaren, de relatie met zijn ouders en met zijn oudere broer, en zijn ontwakende seksualiteit zijn de belangrijkste onderwerpen.
De Jan Wolkers in het boek vraagt zich af of het allemaal wel waar is. Misschien zijn het wel lijnen die hij trekt van de ene gebeurtenis naar de andere om de zin ervan te begrijpen en had alles net zo goed anders kunnen gaan. Frappant is ook de disclaimer: 'Elke gelijkenis van figuren in dit boek met bestaande personen berust op toeval, behalve in het geval van de ijscoman Blanchard aan de ingang van de Leidse Hout.'

Moeilijkheid

Het boek is voor N4-lezers lastig doordat er vrijwel uitsluitend sprake is van beschrijving en er maar weinig actie en directe rede in voorkomt. Zoals een leerling het zegt op scholieren.com: 'de verteller overlaadt de lezer met zijn gedachten en emoties'. Daarbij: het is een redelijk omvangrijk boek. Ook de inhoud kan voor deze lezer pittig zijn, onder andere door de vele verwijzingen naar de Bijbel, en de sociale, economische en politieke omstandigheden van de jaren dertig en veertig. Overigens kan het voor deze lezer een uitdaging zijn daar meer over te weten te komen. De personages zullen gedeeltelijk ver en minder ver van de N4-lezer afstaan. De sterke gelaagdheid van de betekenis is uitdagend voor N4-, N5- en N6-lezers.
De N5-lezer zal alleen al aangetrokken worden doordat in dit boek veel van de herinneringen die de schrijver Jan Wolkers hebben gevormd, beschreven worden. Achtergronden en literair-historische context van dit boek zijn boeiend. Op het gebied van tekstinterne en tekstexterne verbanden is er genoeg aan te pakken. De N6-lezer zal geen enkele moeite hebben met het boek: het taalgebruik is niet complex, de structuur en de inhoudelijke verbanden, alsmede de literaire betekenis in het (vroege) werk van Jan Wolkers zal deze lezer erg boeien.