Fries | niveau 3 | Wat it is om bang te wêzen

Hjirûnder steane seis stellingen oer it boek. Reagearje op dy stelling troch oan te jaan oftst it der wol of net mei iens bist en lis dyn antwurd út troch foarbylden te brûken út it boek. Doch it sa: 'Ik bin it wol/net iens mei de stelling, want...'. Meist it fansels ek foar in part iens wêze en foar in part net iens.

1. Wat it is om bang te wêzen is in grappich boek.
2. De ferhalen binne realistysk.
3. Oepke hat it oan himsels te tankjen dat er narre wurdt.
4. De ferhalen sette my oan it tinken.
5. De haadpersoanen yn it boek soe ik yn it echt mei in bocht omhinne rinne.
6. Elk minsk hat swarte kantsjes, sa as de haadpersoanen yn de ferhalen.

1. Elk fan jim skriuwt sels fiif stellingen op oer Wat it is om bang te wêzen. Bygelyks: 'Wat it is om bang te wêzen is in grof boek' of 'Wat it is om bang te wêzen is in grappich boek.'

2. Kies yn oerlis mei jim fjouweren (of twaen) de bêste fiif stellingen út.

3. Kies in foarsitter en in notulist en diskussearje meiinoar oer de stellingen. Kom mei foarbylden út it boek om in miening te ûnderbouwen. De foarsitter soarget dat elkenien oan it wurd komt en hy hâldt de tiid yn de gaten (25 minuten foar de diskusje). De notulist notearret yn stekwurden de mieningen oer de stellingen. As jim yn in twatal wurkje, kinne jim dit punt tegearre besprekke.

As jim klear binne, wiist de dosint ien út jim groep oan dy't yn in koarte presintaasje fan fiif minuten foar de hiele klasse de belangrykste punten fan jim diskusje oanjout.

1. Op side 162 stiet 'Ik gûlde, der wie dochs gjinien dy't it hearre of sjen koe, ik gûlde fan gelok. Fan dit lân hold ik. Dit wie it lân fan ús heit. Myn heitelân!
Nettsjinsteande alles hold ik fan it libben. Ek sûnder leafde hie ik it leaf.'

Wa is der oan it wurd en oer wat foar lân hat de haadpersoan it?

2.  Lês de lêste sin fan it fragmint nochris. Tinkst dat alle haadpersoanen út De Schiffart syn ferhalen fan it libben hâlde? Underbou dyn antwurd.

3. Under boarne 1 fynst in fraachpetear mei de skriuwer. Dêryn fertelt er oer it skilderij dat op de foarkant fan it boek stiet (by de fraach 'bist op it momint ek mei nij wurk dwaande?'). Wat seit de skriuwer deroer?

4. Fynst it skilderij passen by de ynhâld fan it boek? Lis út.

5. Jou oan watst it bêste ferhaal fynst fan it boek. Lis út wêrom ast dat fynst. Fansels meist dyn favoryt ferlykje mei de oare ferhalen. Brûk minstens twa arguminten.

6. Jou ek oan watst it minste ferhaal fynst en wêrom. Brûk minstens twa arguminten.

Fraachpetear mei de skriuwer troch Hedwig Terpstra, Ensafh 13-03-2013

Dizze opdracht giet oer ferhaal nûmer 10, ‘Leafde nei de dea’.

1. Lês it sitaat hjirûnder, dat út dat ferhaal helle is, en beäntwurdzje dan de fraach.

'Der wie neat mis mei wat er hjoed dien hie. Sa wie de natuer no ienkear: ite en iten wurde, deadzje en deamakke wurde. In minske libbe in beheinde tiid.'
(s. 217)

Dejinge dy't oan it wurd is, is Jelle. Wat hat Jelle dien? Beskriuw koart de situaasje. Doch krekt as leist it út oan ien dy't it ferhaal net lêzen hat.

2. Wêrom fynt Jelle dat der neat mis is mei wat er dien hat?

3. Bist it mei him iens? Lis út wêrom wol of net.

4. Lis út wêrom't Jelle 'pervers' neamd wurde kin. Ast net witst wat dat wurd betsjut, sykje it dan earst op yn in wurdboek.

5. Neam noch twa haadpersoanen út de bondel dy'tst pervers neame kinst. Lis út wêrom.

6. Hjirnei folget in stelling. Jou oan oftst it wol of net mei dy stelling iens bist. Tink dêrnei nei oft de skriuwer it mei dy stelling iens wêze sil of net. Underbou dyn miening troch foarbylden te neamen út it boek. Begjin dyn antwurden sa as hjirûnder oanjûn is.

Stelling: humor en dea kinne net njonken inoar bestean.

Ik bin it wol/net iens mei dizze stelling, omdat ...
De skriuwer is it neffens my wol/net iens mei dizze stelling. Dat tink ik omdat ...

Yn in resinsje fan it boek hat Sjoerd Bottema skreaun: 'De haadpersoanen binne abjekt of begrutlik of allebeide.' (De Moanne, sjoch boarne 1).

1. Lis út wat de wurden 'abjekt' en 'begrutlik' betsjutte.

2. Kies minstens ien ferhaal út mei in haadpersoan dy'tst begrutlik fynst. Lis út wêrom oftst dat fynst troch te ferwizen nei it ferhaal.

3. Kies minstens ien ferhaal dêr'tst de haadpersoan abjekt fynst. Lis út wêrom oftst dat fynst troch te ferwizen nei it ferhaal.

4. Kies as lêste minstens ien ferhaal dêr'tst it haadpersonaazje tagelyk abjekt en begrutlik fynst en lis út wêrom't dat sa is.

5. Hoe kin in personaazje tagelyk abjekt en begrutlik wêze?

6. Sjoerd Bottema seit yn deselde resinsje dat de personaazjes fan De Schiffart misantropysk binne. Sykje út wat dat is. Bist it mei Sjoerd Bottema iens? Lis út wêrom.

7. Lês it fragmint hjirûnder (s. 177):

'Myn hiele libben wize se my al ôf, dy tsjeppe froulju. Altiten joegen se de foarkar oan in oar. Of noch slimmer: oan oaren. As wie it krekt sa fanselssprekkend as ite en drinke of nei it húske gean.'

Men soe yn neifolging fan Sjoerd Bottema ek sizze kinne dat de personaazjes fan De Schiffart 'misogyn' binne.
a. Jou op basis fan it fragmint hjirboppe oan wat neffens dy mei misogyn bedoeld wurdt
b. Sykje út op ynternet oft de betsjutting dy’tst ôflieden hiest yn oarder is.
c. Fynst dat de personaazjes fan De Schiffart earder misogyn as misantropysk binne of net? Lis út.

Sjoerd Bottema, 'Eigensinnich en opfallend debút', De Moanne 2013, nûmer 1, s. 42-43

Kwa styl litte de ferhalen fan Sipke de Schiffart jin tinke oan in bekende dichter út de Nederlânske literatuer: Piet Paaltjens, pseudonym fan François HaverSchmidt. Syn bekendste dichtbondel is Snikken en Grimlachjes (1867).

1
Sykje yn it wurdboek op wat een 'grimlach' is en lis de tsjinstelling yn de titel út.

2
Fan de poëzij fan Piet Paaltjens wurdt wol sein dat dy betiizjend is. Oan de iene kant binne syn gedichten nammentlik hiel gefoelich en oan de oare kant hat er de gek mei dy gefoelichheid. Sjoch bygelyks it gedicht hjirûnder:


AAN RIKA

Slechts éénmaal heb ik u gezien. Gij waart
Gezeten in een sneltrein, die de trein
Waar ik mee reed, passeerde in volle vaart.
De kennismaking kon niet korter zijn.

En toch, zij duurde lang genoeg om mij,
Het eindloos levenspad met fletse lach
Te doen vervolgen. Ach! geen enkel blij
Glimlachje liet ik meer, sinds ik u zag.

Waarom hebt gij van dat blonde haar,
Daar de englen aan te kennen zijn? En dan,
Waarom blauwe ogen, wonderdiep en klaar?
Gij wist toch, dat ik daar niet tegen kan!

En waarom mij dan zo voorbijgesneld,
En niet, als 't weerlicht, 't rijtuig opgerukt,
En om mijn hals uw armen vastgekneld,
En op mijn mond uw lippen vastgedrukt?

Gij vreesdet mooglijk voor een spoorwegramp?
Maar, Rika, wat kon zaalger voor mij zijn,
Dan, onder hels geratel en gestamp,
Met u verplet te worden door één trein?


Dat it krekt liket as hat de ik-persoan de gek mei syn eigen gefoelens, komt troch it stylmiddel fan de oerdriuwing.
Lis dat út troch mei ferwizingen nei it gedicht.


3
Wat fynst fan de kombinaasje fan humor en fertriet yn ien tekst?

4
Sjochst dy kombinaasje ek werom yn de ferhalen fan De Schiffart? Gean yn op dy fraach troch foarbylden te neamen út it boek.
Tip: brûk ferhaal nûmer 1 of 2.
Skriuw in reaksje fan minstens 300 wurden.

In skriuwer kin op ferskillende manieren soargje foar humor yn in boek. Oftst it as lêzer ek echt humoristysk fynst, is fansels de fraach. In stylmiddel dat faak brûkt wurdt om humor te berikken, is de hyperboal, ek wol: oerdriuwing. In oar middel is de wurdgrap of it understatement. Ast net mear witst wat dy wurden betsjutte, sjoch dan ûnder by literêre teory.

1. Wat foar stylmiddel brûkt de skriuwer yn it sitaat hjirûnder? Lis de humor út.

'Unwillekeurich moast er even laitsje: eartiids, as er har skille, sei se gauris, as it petear har te lang duorre: 'Ik ga je ophangen, Jelle!' om dêrnei op te neamen wat se dy jûn noch allegear dwaan moast. En no wie it presiis oarsom. Foar de feroaring hie er har ris ophongen.' (s. 216)

2. Lês no it folgjende sitaat. Fan wat foar stylmiddel makket de skriuwer hjir gebrûk?

'Jierren lyn wie de mem fan in freon stoarn. Har bern hiene der foar keazen om mem yn stilte te begraven; dat hie ek de winsk fan dy frou sels west. Mar Auke hie der gjin begryp foar hân en hie de freonskip opsein. (...) Dy freon hie him in begraffenis troch de noas boarre. En dat wie net te ferjaan. It wie it slimste wat ien him oandwaan koe. Ferdomme, wat hie er kûgelsk west!' (s. 55)

3. Hjirûnder stiet in tredde sitaat. Lês it en beäntwurdzje dan de folgjende fragen. Wêrom soenen de measte minsken it bitter fine as skoansuster en buorfrou koart neiinoar stoaren? Wêrom fynt de haadpersoan it bitter?

'De bitterste ûnderfining fan de lêste jierren wie dat in skoansuster fan him en in buorfrou ien dei nei inoar stoaren en dat se tafallich beide op deselde dei en deselde oere begroeven waarden.' (s. 55)

4. Lês no de tekst ûnder boarne 1. Lis dêrnei út wêrom’tst sizze kinst dat yn dit boek sprake is fan swarte humor.

5. In resensint (Doeke Sijens) hat oer it boek sein: 'In pear kear liket it him allinnich mar om it skokeffekt te gean.' Bist it mei de resensint iens? Lis dyn antwurd út.

6. Op Wikipedy stiet oer swarte humor dat de reaksje fan it publyk op swarte humor net altyd yn te skatten is, omdat elk yndividu oare morele en etyske grinzen hat. Hoe sit dat by dy? Kinst der om laitsje of giet de skriuwer dy te fier? Lis dyn antwurd út mei foarbylden út it boek.

By in understatement wurde hiele swiere, grutte saken folle lichter ôfskildere as dat se binne. Dat hat faak in humoristysk effekt. In foarbyld is prate fan 'in skyteintsje' as it giet om in hiele lange ôfstân.
In tsjinoerstelde dêrfan is in hyperboal: oerdriuwing. In foarbyld is 'it hat ieuwen duorre', as eat lang duorret.
By in wurdgrap wurdt boarte mei de dûbele betsjutting fan in wurd. Op ynternet kinst in soad foarbylden fine.

Wikipedy, Swarte humor