Fries | niveau 4 | De sûnde fan Haitze Holwerda

1. As Hindrik Kuken oan de ein fan it boek lêst dat Haitze Holwerda ferstoarn is, lit er yn him omgean om op kondoleânsjebesite te gean, mar úteinliks sjocht er der dochs ôf (s. 154, 155). Stel, jimme moatte yn Hindrik syn plak ek de ôfweaging meitsje oft jim wol of net op kondoleânsje gean sille. Meitsje in listke fan de redenen wêrom't jim der wol hinnegean soene, en wêrom net. Ferwiis wêr't dat kin nei passaazjes út it boek.

2. Hoe soe by jim de ôfwaging útfalle: wol of net gean? Wêrom?

3. Hoe dan ek, jim wolle al wat hearre litte nei frou Holwerda. Skriuw har in kondoleânsebrief fan minimaal twahûndert wurden.

4. Je kinne de ôfrin fan dizze roman op ferskillende manieren sjen. Wat fine jim, is Haitze Holwerda in loser of in winner? Lis út wêrom (yn sawat 300 wurden); brûk ferwizingen nei de tekst.

1. Stel Haitze Holwerda libbe no. Nim ek oan, hy wie fjirtich jier en hy hie gjin frou. Soe er dan meidwaan wolle oan 'Boer zoekt vrouw' of net? Lis út wêrom.

2. Om mei te dwaan oan it programma BZV, wurde de boeren dy't in frou sykje goed screend. Se moatte in listke ynleverje mei op syn minst trije positive eigenskippen fan harsels. As Haitze Holwerda meidwaan woe, hokker positive eigenskippen soe er dan oer himsels melde? Skriuw de siden op dêr't dy eigenskippen nei foaren komme.

3. Do sitst yn de redaksje fan it programma en hast by wize fan ynformaasje oer de kandidaat Holwerda it boek fan Ulbe van Houten lêzen (lit it lêste haadstik bûten beskôging). Soest Holwerda dan meidwaan litte oan it programma of net? Lis út wêrom.

1. Holwerda hat heldere mieningen oer himsels. Bygelyks dizze: 'Dy't by him yn it wurk wie en syn plicht die, dy gunde er in goed miel iten' (s. 31). Gean nei oft dy útspraak fan Holwerda oer himsels strykt mei wat er tinkt yn de sêne dy't dêrop folget, mei it earste mienskiplike middeismiel fan de arbeiders, de boer, de boerinne en it oare personiel. Jou foarbylden út de tekst (s. 31-35).

2. Op side 136 stiet hoe't Haitze Holwerda mei de pols oer in brede sleat springt. Hy is bang dat er it net mear kin, mar hy komt deroer. 'Ik kin it noch, tocht er, wylst er it wetter út 'e klompen geat, ...'. Fynsto dat Holwerda it sleatsjespringen wier noch kin, ast dit lêst? Lis út.

3. De skriuwer Van Houten past yn de boppeneamde foarbylden in technyk fan fertellen ta, dy't makket dat de lêzer in bepaalde yndruk fan it personaazje krijt. Jou yn de beide boppeneamde foarbylden oan wat foar yndruk Haitze Holwerda by dy as lêzer opropt. Kies út de folgjende mooglikheden (mear mei ek) en motivearje dyn kar:
- hy is in liger
- hy is net hielendal earlik
- it is in serieuze man
- hy hat in goed selsbyld
- hy is eigenwiis
- hy kin goed relativearje

4. Holwerda en syn frou Minke hawwe gjin bern. Hoe kin dat sa? (s. 12)

5. Tinkst datsto as lêzer no goed op 'e hichte bist wêrom't de Holwerda's gjin bern ha? Lis út.

6. Yn de boppesteande fertelsituaasjes is in 'ûnbetroubere ferteller' of in 'ûnbetrouber perspektyf' oanwêzich. Mear dêroer is ûnder oare te finen yn de boarne dy't hjirûnder neamd wurdt. Fertel yn dyn eigen wurden wat no krekt bedoeld wurdt mei in ûnbetroubere ferteller. Meist ien fan de yn fragen 1, 2 of 4 oanhelle fragminten brûke om it út te lizzen.

Basisboek literatuur, Joke van Balen e.a., s. 105

1. Yn it konflikt dêr't it yn dizze roman om giet steane Haitze Holwerda en de Bilkerts, en dan benammen Hindrik Kuken, foar elkoar oer. De skriuwer hat de tsjinstelling tusken beide mannen op mear as ien wize útbylde.
Lês noch in kear it stik fan s. 45 oant healwei s. 49, 'Hy stie it net mei de loft. Doe't ......'  oant 'En Hindrik Kuken, dy soe mooglik ek nochris in kear oan dizze middei komme te tinken.'
Neam twa punten dêr't Haitze Holwerda en Hindrik Kuken elkoar yn bestride en jou oan wa't wint.

2. Yn itselde stik stiet ek in ferskil fan ynsicht oer 'de moderne tiid'. Jou oan wat dat ferskil is.

3. In oar striidpunt is wa't it meast fan de Bibel ôfwit.
Lês nochris de passaazje op s. 72-74, fan 'Hy blêde yn 'e grutte Bibel....' oant 'En as it net oars koe, as er it oars net hâlde koe, soe er it dochs wer dwaan!'.
Wa is hjir by einsluten de winner en wêrom?

4.  In nijsgjirrige rol yn de roman is ornearre foar Haitze syn frou Minke. Lis út dat de skriuwer daliks yn it begjin al oan de ûnderlinge oansprekfoarmen tusken Haitze en Minke sjen lit hoe't de ferhâldingen lizze (s. 6).

5. Geandewei it ferhaal blykt dat de ferhâldingen oars lizze as yn it begjin suggerearre wurdt. Op it hichtepunt fan it konflikt spilet Minke in essinsjele rol.
Lês nochris it stik fan side 138 'Hy gie daliks yn 'e hûs...' oant healwei s. 140. Gean nei hoe't Minke op har man ynpraat. Wat foar arguminten neamt sy op s. 139? Neam minstens trije.

6. Wat is it lêste sizzen fan Minke, dat makket dat Haitze om lyk giet? Fergelykje it taalgebrûk fan de ûnderlinge ferhâldingen mei dat by fraach 4.

By in enkête yn 2006 fan de Ljouwerter Krante ûnder it Fryske lêzerspublyk nei de moaiste Fryske roman stie De sûnde fan Haitze Holwerda op nûmer 1, ex aequo mei Tin iis fan Tiny Mulder.
Yn 2010 ferskynde de alfte printing by útjouwerskombinaasje TDE. Yn dat jier wie it ek ien fan de boeken út de lêsbefoarderingsaksje 'Fryslân lêst syn toppers'. Alpita de Jong keas it boek yn 2013 út as in Fryske klassiker dy't it fertsjinnet oerset te wurden yn bygelyks it Dútsk.
Hoe kin it dat dit boek sa populêr wie en by guon miskien noch altyd is?
Om dat út te finen is it fan belang in oantal resinsjes oer it boek te lêzen.

1. Lês elk fan de folgjende boarnen en skriuw yn it koart op wat de sterke en eventueel swakke punten punten binne fan it boek, neffens de kritikus:
Tiny Mulder 1983, Jan Wybenga 1991, Klaas Jansma 2001, Jetske Bilker 2010, Jelle van der Meulen 2010.

2. Jou oan mei wa fan de boppeneamde kritisy oftsto it it meast iens bist, en wêrom.

3. Lês it Ingelsktalige stik fan Alpita de Jong út 10 Books from Friesland út 2013. Wat binne neffens De Jong de treflike punten fan it boek?

4. Tinkst dat Holwerda's Sin minsken dy't it plattelân yn Fryslân net kenne ek oansprekke sil of net? Lis út wêrom.

Alle boarnen binne te finen oan de ein fan it boekeprofyl op tresoar.nl

De wrâld fan boerewurk sûnder masines sa't dy yn it boek skildere wurdt, heart al in hiel skoft by it histoarysk erfgoed fan ús kultuer, krekt as de termen dy't dêrby hearre, lykas 'seine' en 'potstro' [útspraak: postro]. Dat jildt ek hyltyd mear foar it libbensbesef en de religieuze wrâld fan Ulbe van Houten, sa't dy ta utering komme yn De sûnde fan Haitze Holwerda. As foarbyld kinne je sjen nei it wurd 'sûnde' út de titel.

1. Skriuw op wat foar dy de betsjutting is fan it wurd 'sûnde'.

2. It wurd sûnde komt twa kear yn de tekst foar (s. 12 en s. 149). Wat bedoelt de skriuwer mei dat wurd op dy beide plakken, te oardieljen nei it ferbân yn de tekst?

3. Foldocht it antwurd op de foarige fraach ek as ferklearring fan it wurd sûnde yn de titel? Lis út.

4. Foar in nije útjefte yn it Nederlânsk soe de oersetter kieze kinne foar de titel Het tekort van Haitze Holwerda. Jou dyn miening oer dizze titel. Tink dêrby ek oan de filosofyske term 'het menselijk tekort' en betrek dyn antwurd op fraach 1 derby.

5. Ulbe van Houten fertelt yn in lêzing yn 1955 dat foar him de 'kearnsin' út it boek is de sin 'Boppe him song in ljurk foar de blauwe simmerloft' (s. 151). Jou oan wat Van Houten dêrmei bedoele kin. Betrek yn dyn útwurking it gedicht 'De ljurk' fan Fedde Schurer, dat opnommen is yn de blomlêzing Oer de wjuk.

Oer de wjuk. Fryslâns moaiste fûgelpoëzy. Gearstald troch Eppie Dam, 2013.

Jild spilet yn de roman in belangrike rol. Troch yn de tekst te sjen nei de plakken dêr't de skriuwer it wurd 'jild' brûkt, wa't it der op dat plak oer hat en wat dy dêr oer seit, of tinkt of by fielt, kinst de funksje fan jild yn kaart bringe en miskien mear sizze oer de betsjutting yn de roman. Fan haadstik V ôf komt it wurd jild geregeld yn de tekst foar, wat mear nei de ein ta, wat faker.

1. Sykje yn de digitale ferzje fan it boek op dbnl.org om it wurd 'jild'. Kinst de hiele tekst trochsykje (linkerkolom 'doorzoek de hele tekst', mar kinst yn elk haadstik apart ek mei de funksjetoets F3 sykje om de plakken dêr't it wurd brûkt wurdt. Begjin by haadstik V en gean dan fierder oan de ein ta.
Notearje yn in tabel by elk foarkommen it folgjende:
Sidenûmer; wa't it oer jild hat of deroan tinkt; de betsjutting en eventueel de emosjonele lading.

2. Jou op grûn fan de by elkoar swile gegevens oan wat it jild foar de ferskillende personaazjes yn de roman betsjut en oft dy betsjutting ek feroaret yn de rin fan it ferhaal.

In motyf yn in literêre tekst is in betsjuttingsfol elemint dat geregeld herhelle wurdt. Motiven binne der op ferskillende nivo's. It jild yn dizze roman is in foarbyld fan in (konkreet) ferhaalmotyf dat útsoarte fan belang is foar it tema fan it boek. Der binne ek mear abstrakte motiven.

Basisboek literatuur, Joke van Balen, s. 113.